Co to jest Europejski Dzień Pamięci Ofiar Nazizmu i Stalinizmu?

Ten dzień przypomina o ofiarach XX wieku i ma na celu zachowanie pamięci oraz edukację. Został proklamowany przez Parlament Europejski w 2008 roku i obchodzony jest 23 sierpnia, związanego z podpisaniem paktu Ribbentrop‑Mołotow.

Data ta łączy wydarzenia z historią Polski i całej Europy Środkowo‑Wschodniej. Termin wskazuje na początek wydarzeń, które zmieniły granice i losy milionów ludzi.

Obchody mają wymiar ponadlokalny — to wspólna refleksja ponad granicami. Chodzi o edukację, budowanie empatii oraz przeciwdziałanie relatywizacji zbrodni.

Organizacje, takie jak Europejska Sieć Pamięć i Solidarność (ENRS), koordynują inicjatywy i materiały edukacyjne. Dzięki nim możesz znaleźć rzetelne źródła i sposoby udziału.

Kluczowe wnioski

• 23 sierpnia to symboliczna data związana z paktami z 1939 roku.
• Celem jest edukacja, empatia i zapobieganie zapomnieniu.
• Obchody łączą kraje Europy w wspólnej refleksji.
• ENRS i inne instytucje oferują materiały i wydarzenia.
• To nie tylko lekcja historii, lecz także kształtowanie postaw obywatelskich.

Definicja i cel dnia pamięci w kontekście europejskim

europejski dzień pamięci to inicjatywa ustawiona w 2008 r. przez Parlament Europejski. Jej zadanie to krótka, ale trwała lekcja o tym, jak przemoc państwowa niszczy życia i społeczności.

Dzień pamięci ofiar przypomina konsekwencje paktu Ribbentrop‑Mołotow i dramatu, który zapoczątkował II wojnę światową.

Główny cel jest edukacyjny: uczyć o mechanizmach reżimów totalitarnych, dokumentować świadectwa i utrwalać pamięci ofiar.

W 2011 r. Deklaracja Warszawska podkreśliła potrzebę archiwizacji relacji. Obchody odbywały się w kolejnych lat na Litwie, Łotwie, w Estonii i na Węgrzech.

Szkoły, muzea i organizacje tworzą programy, by pamięć nie była fragmentaryczna. Ty także możesz włączyć się przez udział w wydarzeniach, rozmowy w domu lub lokalne wystawy.

Dlaczego 23 sierpnia? Geneza i pakt Ribbentrop-Mołotow

23 sierpnia 1939 to data, która zmieniła mapę i losy milionów. W Moskwie Joachim von Ribbentrop i Wiaczesław Mołotow podpisali pakt, formalnie o nieagresji, lecz z tajnym protokołem planującym podziały stref wpływów.

Jak to wyglądało w praktyce? Tajny dokument przewidywał m.in. podział Polski wzdłuż Narwi, Wisły i Sanu oraz aneksję Wolnego Miasta Gdańska. Finlandia oraz państwa bałtyckie miały trafić do sowieckiej strefy.

Symbole i konsekwencje:

• 22 września w Brześciu odbyła się wspólna defilada Armii Czerwonej i Wehrmachtu — znak współpracy dwóch reżimów.
• 28 września 1939 r. traktat o granicach przesunął linię okupacji na Bug, korygując wcześniejsze ustalenia.
• To porozumienie otworzyło drogę do agresji i przemocy, która w czasie wojny światowej doprowadziła do ogromnych cierpień.

"Tajne protokoły odsłoniły, że dyplomacja bywa planem rozbioru."

Rozumiejąc kulisy tego paktu, zyskujesz narzędzie do krytycznej analizy historii i pamięci o tamtym dniu. Raz jeszcze warto sięgać do dokumentów, by bronić prawdy.

Znaczenie dla Polski i Europy: konsekwencje historyczne i społeczne

Decyzje dyplomatyczne z sierpnia 1939 r. miały bezpośredni wpływ na granice i losy milionów w polska wieku XX.

Tajny protokół przewidywał de facto „czwarty rozbiór” Polski, rozgraniczając strefy wpływów wzdłuż Narwi, Wisły i Sanu. Po korekcie z 28 września granica została przesunięta na Bug i San.

Skutki były katastrofalne: w czasie wojna światowa rozkwitły prześladowania, Holokaust, masowe zesłania i przesiedlenia. Miliony ofiar doświadczyły utraty domu, własności i bezpieczeństwa.

Defilada w Brześciu nad Bugiem 22 września 1939 r. stała się symbolem epoki — demonstracją współdziałania dwóch aparatów przemocy. Ten obraz pomaga zrozumieć, jak reżimów dyplomacja przekładała się na cierpienie zwykłych ludzi.

• Analiza linii rzek wyjaśnia, jak zmieniono mapę i podzielono terytoria.
• „Czwarty rozbiór” oznacza realną utratę suwerenności i masowe krzywdy.
• Pamięci ofiar i ofiar stalinizmu przypada rola w rozumieniu powojennej traumy.

"Decyzje tamtych lat ukształtowały powojenny porządek i długotrwałe skutki społeczne."

Rola Europejska Sieć Pamięć i Solidarność (ENRS) w obchodach

Sieć skupia badaczy, muzea i organizacje, by wspólnie dokumentować przeszłość. Jej sekretariat działa w Warszawie, a formalne centrum pracy funkcjonuje od 2010 roku.

Mandat łączy badania naukowe, edukację i upamiętnianie. ENRS bada zjawiska dyktatur, wojen i ruchy sprzeciwu wobec zniewolenia.

Mandat, członkowie i misja badawczo‑edukacyjna

Państwa członkowskie to m.in. Polska, Rumunia, Słowacja i Węgry. W gremiach doradczych znajdują się przedstawiciele Albanii, Austrii, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy i Gruzji.

Koordynacja działań od 2010 roku i międzynarodowy zasięg

• Sieć pamięć solidarność koordynuje kampanie i materiały dla szkół.
• ENRS współpracuje z ministerstwami, muzeami i NGO‑sami.
• Projekty dokumentacyjne otwierają archiwa i promują świadectwa sprzeciwu.

"Solidarność w nazwie to nie slogan — to realne wsparcie dla osób niosących świadectwo."

Jeżeli chcesz korzystać z zasobów, znajdziesz kalendarium i materiały edukacyjne w zasobach europejskiej sieć. To przykład, jak międzynarodowa solidarność wzmacnia rzetelną pamięć.

Kampanie upamiętniające i bohaterowie pamięci

Krótkometrażowe spoty i pamiątki łączą osobiste świadectwa z publiczną pamięcią. ENRS opublikowała dwa 30‑sekundowe filmy, które premierowo pojawiły się 23 sierpnia na stronie organizacji.

Mala Zimetbaum i Edward Galiński: miłość i odwaga

Spot opowiada o parze, która uciekła z obozu Auschwitz‑Birkenau. To historia o wyborach, które miały życie lub śmierć.

Edward nie porzucił Mali — dramat ten pokazuje lojalność wobec drugiego człowieka w ekstremalnych warunkach.

Péter Mansfeld: najmłodsza ofiara represji

Drugi film przedstawia los Pétera Mansfelda, straconego w wieku 18 lat po wydarzeniach 1956 roku. Narracja wykorzystuje głos matki, by przybliżyć tragedię młodego człowieka.

Inni świadkowie: Moczarski, Horáková, Zarchi

Poprzednie kampanie przypominały m.in. Kazimierza Moczarskiego i Miladę Horákovą oraz Juliana Zarchi.

"Proste symbole, jak przypinka 'Remember. August 23' z czarną wstążką, mówią więcej niż długie wyjaśnienia."

• Format: krótkie filmy, plakaty, przypinki.
• Cel: utrwalanie pamięci ofiar stalinizmu nazizmu poprzez kulturę sztuka.
• Gdzie: prezentacje w Budapeszcie, Tallinie i na enrs.eu.

Ty możesz wykorzystać te materiały na lekcjach, w klubach dyskusyjnych lub pobrać wersję elektroniczną przypinki, by włączyć się w akcję pamięci.

Europejski Dzień Pamięci Ofiar Nazizmu i Stalinizmu: formy obchodów i symbole

W praktyce obchody łączą oficjalne ceremonie z lokalnymi inicjatywami edukacyjnymi. W wielu miastach organizowane są marsze pamięci, projekcje filmów oraz spotkania dyskusyjne.

Spoty, Marsz Pamięci, przypinka “Remember. August 23” i czarna wstążka

23 sierpnia europejska sieć publikuje krótkie filmy. Spoty pokazują losy poszkodowanych i łatwo je wykorzystać w szkołach oraz podczas uroczystości.

W Budapeszcie odbywa się Marsz Pamięci, a w Tallinnie spotykają się ministrowie sprawiedliwości. Dzięki koordynacji sieć sprawia, że przekaz jest spójny i dociera szeroko.

• Symbole: przypinka „Remember. August 23” z czarną wstążką — wersja fizyczna i elektroniczna.
• Jak dołączyć: zamówienie przypinki przez enrs.eu lub e‑mail; udostępnianie symboli w sieci.
• Cel: pamięć solidarność — wyrazić szacunek bez banalizacji cierpienia.

"Prosty symbol potrafi mówić głośniej niż długie przemówienie."

Planuj udział zawczasu: sprawdź harmonogram w swoim mieście i wybierz formę obchodów, która najlepiej pasuje do Twojej społeczności.

Kontext “present”: wyzwania dla pamięci w Europie i na Wschodzie

Zmiany polityczne na Wschodzie wystawiają instytucje dokumentujące historię na poważne próby. Po agresji na Ukrainę w lutym 2022 roku nasiliły się represje wobec organizacji, które utrzymują archiwa i świadectwa.

Memoriał, Wiasna i ograniczanie działań organizacji

Wyroki likwidacyjne wobec Memoriału i Fundacji Sacharowa w 2022–2023 oznaczają utratę dostępu do materiałów i głosów świadków.

To uderzenie w archiwa, edukację i możliwości dokumentowania.

Wpływ wojny w Ukrainie na debatę o dziedzictwie

Konflikt odświeżył pytania o rozliczanie reżimów totalitarnych i o rolę społeczeństwa obywatelskiego.

Pokojowa Nagroda Nobla 2022 dla Memoriału, Alesia Bialackiego (Wiasna) i ukraińskiego Centrum Wolności Obywatelskich podkreśliła znaczenie pracy na rzecz prawdy i praw człowieka.

"Ochrona społeczeństwa obywatelskiego jest kluczowa, by pamięć nie stała się narzędziem propagandy."

• Dowiesz się, jak polityka wpływa na dostęp do prawdy historycznej.
• Pomoże to zrozumieć wagę edukacji po 1989 roku i w kolejnych latach.
• Współpraca w skali europa świat wzmacnia ciągłość upamiętniania.

Wniosek

Europejski dzień pamięci przypomina, że 23 sierpnia to nie tylko data, lecz zobowiązanie do działania.

To przypomnienie powinno mobilizować: ucz się o paktu z 1939 r., wspieraj europejska sieć pamięć i korzystaj z materiałów ENRS.

W praktyce nawet raz w roku gest pamięci wzmacnia wspólnotę. Filmy, wystawy i przypinka „Remember. August 23” to narzędzia kultury sztuka, które pomagają budować empatię.

Zadbaj o rzetelną edukację: sięgaj po źródła, wspieraj sieć pamięć solidarność i przekazuj wiedzę młodszym. To najlepsza obrona przed zapomnieniem i manipulacją.

FAQ

Co to jest Dzień Pamięci Ofiar Nazizmu i Stalinizmu?

To upamiętnienie ofiar dwóch totalitarnych ideologii, które zmieniły bieg XX wieku. Dzień służy przypomnieniu o zbrodniach, ofiarach i mechanizmach państwowego terroru oraz promowaniu edukacji historycznej i dialogu między krajami.

Jaki jest cel obchodów na poziomie europejskim?

Głównym celem jest zachowanie pamięci historycznej, przeciwdziałanie zapominaniu oraz wspieranie edukacji o skutkach totalitaryzmów. Działania mają także wzmacniać solidarność międzynarodową i związane z nią badania naukowe.

Dlaczego wybrano datę 23 sierpnia?

Data odnosi się do podpisania paktu Ribbentrop–Mołotow oraz tajnego protokołu, które doprowadziły do podziału stref wpływów i były jednym z bezpośrednich impulsów do wybuchu II wojny światowej.

Co oznacza pakt Ribbentrop–Mołotow dla historii Europy Środkowo-Wschodniej?

Pakt umożliwił agresję i aneksje, przyczynił się do masowych deportacji, zmian granic i utraty suwerenności wielu państw. W Polsce skutkował m.in. podziałem kraju i tragicznymi konsekwencjami dla ludności cywilnej.

Jakie są główne konsekwencje tych reżimów dla społeczeństw?

Konsekwencje obejmują Holokaust, ludobójstwa, masowe przesiedlenia, represje polityczne i długotrwałe traumy społeczno-kulturowe. Dotykają one pamięci zbiorowej oraz struktur politycznych i demograficznych regionu.

Jaką rolę pełni Europejska Sieć Pamięć i Solidarność (ENRS)?

ENRS koordynuje międzynarodowe inicjatywy edukacyjne i badawcze, wspiera projekty upamiętniające oraz łączy muzea, instytuty badawcze i organizacje pozarządowe w celu promowania wiedzy o totalitaryzmach.

Kto tworzy ENRS i jakie ma kompetencje?

Sieć składa się z instytucji państwowych i pozarządowych z różnych krajów. Ma mandat badawczo-edukacyjny, wspiera wymianę wiedzy, organizuje programy grantowe oraz koordynuje działania upamiętniające od 2010 roku.

W jaki sposób obchodzone są te rocznice?

Formy obchodów obejmują wystawy, projekcje filmowe, marsze pamięci, konferencje i kampanie społeczne. Popularnym symbolem są przypinki z napisem „Remember. August 23” oraz czarna wstążka, używane podczas publicznych wydarzeń.

Kto jest upamiętniany w kampaniach i którzy bohaterowie są najczęściej przypominani?

Kampanie przywołują zarówno anonimowe ofiary, jak i znane postaci oporu i świadków. Przykłady to osoby takie jak Mala Zimetbaum, Edward Galiński, Péter Mansfeld, Kazimierz Moczarski i Milada Horáková — sylwetki pokazujące odwagę i koszty sprzeciwu wobec reżimów.

Jakie wyzwania stoją dziś przed działalnością upamiętniającą?

Wyzwania obejmują ograniczenia pracy organizacji obywatelskich w niektórych krajach, manipulacje pamięcią historyczną, a także wpływ bieżących konfliktów, np. wojny w Ukrainie, na debatę o dziedzictwie totalitaryzmów.

Jak wojna w Ukrainie wpływa na debatę o pamięci historycznej?

Konflikt zintensyfikował dyskusję o charakterze totalitarnym różnych ideologii, utrudnił współpracę międzynarodową w niektórych obszarach oraz zwrócił uwagę na potrzebę ochrony organizacji memoriałowych i niezależnej narracji historycznej.

W jaki sposób możesz wziąć udział w obchodach lub akcjach pamięci?

Możesz uczestniczyć w lokalnych wydarzeniach, odwiedzać wystawy, wspierać organizacje badawcze i edukacyjne, a także popularyzować wiedzę w szkołach i mediach społecznościowych, by przeciwdziałać zapominaniu.